تلاش ناکام ایالات متحده برای احیای تحریم های ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ ایالات متحده آمریکا از اعمال مجدد تحریم های بین المللی علیه ایران که مطابق با توافق هسته ای 2015 معروف به برجام لغو شده بود، خبر داد. اعضای دیگر برجام از جمله چین، روسیه و سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس بر این تاکید دارند که ایالات متحده آمریکا به دلیل خروج از برجام نمی تواند به صورت یکجانبه به تحریم های اسنپ بک متوسل شود. دونالد ترامپ بر این عقیده است که این اقدام ( فعال سازی مکانیزم ماشه) برای ممانعت ایران در تولید سلاح هسته ای ضروری و اجتناب ناپذیر است. در این راستا بر اساس دستور العمل اجرایی صادر شده در 21 سپتامبر، ایالات متحده آمریکا تحریم های جدیدی را علیه بیش از 12 فرد و نهاد مرتبط با برنامه تسلیحاتی ایران اعمال کرد.

آیا دولت ایالات متحده در توسل به مکانیزم اسنپ بک تحریم ها توجیه قانونی دارد؟

پاسخ به پرسش شما به نحوه تفسیر برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که تایید کننده برجام می باشد وابسته است. بر اساس نظر حقوقی وزارت امور خارجه استدلال بر این است که مطابق با قطعنامه 2231 شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا به عنوان «مشارکت کننده برجام» مطرح می باشد و به آن حق می دهد تا بدون توجه به وضعیت فعلی به تحریم های اسنپ بک متوسل شود. در واقع در این جا مهم نیست که برجام در چه وضعیتی قرار دارد.

اما در نقطه مقابل، ایالات متحده آمریکا دیگر «مشارکت کننده» در برجام نیست، زیرا این کشور عامدانه و بی چون چرا از توافق هسته ای خارج شده است. وقتی دولتی در اعلام خروج از واژه های «متوقف»، «پایان یافته» و «فسخ» استفاده می کند، دیگر چشم انداز مشارکت در آینده وجود ندارد. بنابراین برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت عمیقا به هم پیوسته هستند و این قطعنامه بدون هدف اساسی خود یعنی اجرای برجام معنا نخواهد داشت.

آیا ایران برجام را نقض کرده است؟

بله، اوضاع و شرایط رو به زوال است. بر اساس گزارش انجمن کنترل تسلیحات یک سازمان مستقر در واشنگتن، ایران محدودیت های ذخیره اورانیوم غنی شده و آب سنگین را نقض کرده است. این کشور از حد غنی سازی اورانیوم عبور، از سانتریفیوژهای پیشرفته فراتر و غنی سازی در تاسیسات فردو را از سر گرفت و تمامی محدودیت های عملیاتی مطابق با برجام را نقض کرده است.

آژانس بین المللی انرژی اتمی در ژوئن 2020 به این نتیجه رسید که ایران بخشی از تعهدات برجامی خود را نقض می کند. اگر چه ایران بر این عقیده است که این اقدامات را برای پیگیری استفاده صلح آمیز از انرژی انجام می دهد. این نقض تعهدات پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم ها ظاهر شد که به گفته ایران این حق را دارد که مطابق با بند 26 توافق نامه، تعهدات مندرج در برجام را متوقف سازد.

توسل آمریکا به مکانیزم اسنپ بک بر جایگاه بین المللی این کشور چه تاثیری دارد؟

توسل دولت ترامپ بر مکانیزم ماشه با واکنش مخالفت آمیز سایر طرف های برجام و اعضای شورای امنیت روبرو شد. تقریباً به طور قطع هیچ کمیته ای در شورای امنیت برای نظارت بر رژیم تحریم های دوباره احیا شده ای که امریکا به دنبال اجرا سازی آن است تشکیل نخواهد شد. اعمال تحریم های ثانویه احتمالاً با اقدامات تلافی جویانه اقتصادی و دیپلماتیک نزدیکترین متحدان ایالات متحده و همچنین چین و روسیه روبرو خواهد شد. بنابراین آمریکا با این اقدام تلاش های بین المللی خود را بیش از پیش تضعیف خواهد کرد.

چه قوانین بین المللی در این مورد اعمال می شود؟

سه آموزه معتبر حقوق بین الملل، ادعا و دیدگاه قانونی وزارت امور خارجه آمریکا برای توسل به مکانیزم اسنپ بک را به چالش می کشد:

نخستین مورد که صریحا در توافق هسته ای قید شده، این می باشد که ایالات متحده آمریکا باید با «حسن نیت» عمل کند. این درحالی است که دولت ترامپ این توافق را نقض کرد و به دنبال فعال سازی مکانیزم اسنپ بک می باشد. این واقعیت که ایالات متحده امریکا قبل از ایجاد مکانیزم ماشه به راه حل مسالمت آمیز برای حل اختلاف مطابق با برجام متوسل نشده این نشانگر عدم حسن نیت توسط کشوری است که وزارت امور خارجه آن ها مدعی است که آمریکا همچنان مشارکت کننده برجام است. در آگوست سال 2020، ایالات متحده تلاش کرد تحریم تسلیحاتی علیه ایران را بیش از تاریخ انقضا تمدید کند، تلاشی که فقط یک رای در شورای امنیت به دست آورد.

اصل دوم در حقوق بین الملل «دستان پاک» است، به این معنا که کشوری که رفتار غیرقانونی از خود نشان می دهد دیگر از حق اتهام به دولت دیگر برای رفتار غیرقانونی محروم می شود، به ویژه اگر اقدامات غیرقانونی کشور دوم توسط کشور اول تحریک شده باشد. از آن جا که ایالات متحده آمریکا به صورت یکجانبه از برجام خارج شد و به سرعت کلیه تحریم ها را علیه این کشور تحمیل نمود. بنابراین تعهدات خود را تحت این توافق کنار گذاشت و از استفاده روند حل اختلاف برجام امتناع ورزید و این نشان می دهد که واشنگتن «دستان پاک» خود را از دست داده است.

سومین آموزه استوپل است که ایالات متحده آمریکا پس از نقض توافق یا عدم حسن نیت دیگر نمی تواند به آن توافق نامه متوسل شود. اعضای دیگر برجام و ایران به شدت نسبت به مشارکت آمریکا اعتماد داشتند، از آنجایی که مشارکت آمریکا در سال 2018م به صراحت توسط دولت ترامپ خاتمه یافت، ایالات متحده امریکا از ادعای حق استناد به بند مکانیزم ماشه مطابق با برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت انصراف داده است.

آیا انتخابات ایالات متحده در اعمال تحریم ها تأثیر خواهد گذاشت؟

در صورت پیروزی مجدد دونالد ترامپ، وی احتمالا فشارهای تحریمی علیه ایران را چند برابر خواهد کرد و تحریم های ثانویه را علیه دولت ها و شرکت هایی که به تجارت با ایران مشغول شوند دنبال خواهد کرد. اما در صورت پیروزی جو بایدن معاون رئیس جمهور سابق تکلیف رژیم تحریمی علیه ایران نامشخص است. اگر چه وی از سیاست دولت ترامپ در قبال ایران و برجام به شدت انتقاد می کند، اما وی در یادداشتی در سی.ان.ان متعهد شد: «آمریکا به عنوان نقطه مذاکرات بعدی به برجام بازخواهد گشت و با متحدانمان در تقویت و گسترش مفاد توافق هسته ای تلاش خواهیم کرد. برای اطمینان از اینکه تحریم های ایالات متحده مانع از مبارزه ایران در مقابل اپیدمی کووید 19 شود گام هایی برمی داریم». ضمن حفظ تحریم های اعمال شده توسط دولت ترامپ، پیوستن مجدد به برجام از نظر سیاسی برای جو بایدن غیرقابل تصور و از نظر قانونی شک و تردید وجود دارد.